Διάλογος

Η ανάγκη επικοινωνίας είναι γνωστή και προφανής από τα πανάρχαια χρόνια ,υπηρετώντας την ανάγκη για επιβίωση και εξέλιξη. Το άτομο και η κοινωνία σχηματίζουν μια άτμητη εναλλασσόμενη σχέση αλληλεπίδρασης .Η αναγκαιότητα της επικοινωνίας εκφράσθηκε από την εποχή των πρωτόγονων ανθρώπων για λόγους πρακτικής φύσεως στον αγώνα του να βρει τροφή για να προστατευθεί από τα θηρία και τους κινδύνους από το αφιλόξενο φυσικό περιβάλλον.

Ο άνθρωπος είναι ένα ον όχι τέλειο. Είναι λοιπόν, άμεσα εξαρτημένος από τους υπολοίπους. Η ανάγκη του για επιβίωση εξυπηρετείται από την έμφυτη τάση του για επικοινωνία, για ανακοίνωση και συνομιλία . Στις ανθρώπινες κοινωνίες το «εγώ» για να υπάρξει έχει ανάγκη από το «εσύ». Το γεγονός της υποκειμενικής αυτοσυνείδησης ,της νοητικής ικανότητας με την οποία ο άνθρωπος αποκτά αυτογνωσία ,ως ατομική οντότητα που διαφέρει από την φύση με τους άλλους ανθρώπους ,καθιστά το ίδιο επιτακτική την ανάγκη και σπουδαιότητα της «σύνδεσης».

Ο απλός καθημερινός διάλογος προϋποθέτει δύο ακρογωνιαίες ,αμετάκλητες για τον πολιτισμό αξίες της ζωής. Η πρώτη: η ύπαρξη του άλλου με τον οποίο μπορεί ο άνθρωπος να συνάψει διάλογο και να συνομιλήσει. Η δεύτερη : η σταθερή παρουσία της ελευθερίας που δίνει πνευματική αξία στον διάλογο.

Ο διάλογος είναι για τον άνθρωπο μια φυσική ανάγκη ,της ίδιας ζωτικής σημασίας για το πνεύμα όπως η αναπνοή για το σώμα. Το «διαλέγεσθαι» είναι αρχή του σύμπαντος, θεμελιωμένη στην σύσταση του κόσμου και ταυτόχρονα νόμος του πνεύματος που καθρεφτίζει την δομή του. Ο διάλογος είναι μια ειρηνική προστριβή, συμφωνημένα πλαισιωμένη και περιορισμένη από κάποιους θετούς κανόνες. Εμφανίζεται ως μέσο για να φτάσουν οι άνθρωποι σε μια συνεννόηση μεταξύ τους ή ακόμα και στην από κοινού αποκάλυψη κάποιας αλήθειας.

Αν η κουβέντα γίνεται με έναν ομότεχνο που έχει τα ίδια ενδιαφέροντα και την ίδια επιμονή να φτάσει στην άκρη του θέματος, ο διάλογος μαζί του είναι ανεκτίμητος .Ανοίγει περισσότερο και φωτίζει τον δρόμο της έρευνας και, επισημαίνοντας τις δυσχέρειες , οδηγεί ταχύτερα και ασφαλέστερα στη ζητούμενη λύση , όπου μόνοι μας θα φτάναμε πολύ αργά ή ενδεχομένως και να μην φτάναμε ποτέ.

Πολλές φορές, μετά από ένα ορισμένο χρονικό διάστημα , το συναίσθημα της συμπάθειας ,μας ωθεί να έχουμε κλίση προς τον συνομιλητή, να τον ακούμε με προσοχή, μέχρι και να συμπάσχουμε. Η φύση του ανθρώπου είναι ανθρωποκεντρική ,δηλαδή δεν τοποθετεί παντού και πάντοτε στο κέντρο το εγώ του ,αλλά τον συνάνθρωπο. Ο διάλογος δεν είναι μονάχα ανταλλαγή σκέψεων. Είναι και ανταλλαγή καρδιών. Μας χρειάζεται το άλλο άτομο ελεύθερο ,αδέσμευτο ,αδέκαστο , αυτεξούσιο και ακέραιο για να συνάψουμε ορθό και ηθικό διάλογο.

Το ίδιο εποικοδομητικός με τον διάλογο είναι και ο αντίλογος. Με τον αντίλογο ο νους προωθείται προς νέα ευρήματα είτε διασκελίζοντας τα εμπόδια που του αντιστέκονται , είτε διευρύνοντας τις έννοιες του για να συμπεριλάβει τα στοιχεία που έχουν μείνει έξω από την περίμετρο του νοητικού του σχηματισμού. Αλλά και ψυχολογικά τίποτα δεν ενεργεί διεγερτικά και δεν τροφοδοτεί την σκέψη όσο η διαφωνία . Όταν ο άλλος δεν προβάλλει διαλεκτικά αντίσταση στην γνώμη που διατυπώνουμε και εύκολα συμφωνεί μαζί μας, δεν έχουμε σημαντικά οφέλη.

Οι ωφέλειες λοιπόν του διαλόγου ,του γνήσιου διαλόγου που αναπτύσσεται κοχλιωτά με τον προωθητικό ανταγωνισμό θέσης και αντίθεσης, είναι πολλαπλές και αναμφισβήτητες. Όταν όμως αυτός που αντιλέγει δεν βρίσκεται στο ίδιο πνευματικό επίπεδο και ,παρά την προσπάθεια ίσως που κάνει να παρακολουθήσει το λογικό ξετύλιγμα των σκέψεων, δεν κατορθώνει να συλλάβει και να εκτιμήσει σωστά τα νόημα των επιχειρημάτων μας , όχι από κακή πρόθεση αλλά από άγνοια ή αγροικία τότε ο διάλογος μπορεί να είναι άχρηστος , ως και επιζήμιος. Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση που από τους πρώτους κιόλας διαξιφισμούς με τον συνομιλητή μας ,ανακαλύπτουμε ότι εξαιτίας διάφορων παραγόντων με τις ίδιες λέξεις ο καθένας μας εννοεί διαφορετικά πράγματα. Αυτό οδηγεί στην αμοιβαία παρεξήγηση των λεγόμενων μας.

Όσον αφορά τις προϋποθέσεις του διαλόγου ,η βασικότερη είναι η κοινή γλώσσα ,γιατί χωρίς αυτήν το κάθε πρόσωπο μονολογεί ακούγοντας αλλά μη καταλαβαίνοντας τον άλλο. Πρέπει επίσης μέσα στη γλώσσα που μιλούμε να δίνουμε στις λέξεις έννοιες με το ίδιο περιεχόμενο και να τις συντάσσουμε γραμματικά σύμφωνα με κάποιους κοινούς κανόνες .Ο διάλογος ,ακόμα, μπορεί να λειτουργήσει για να ικανοποιήσει τάσεις όπως η ρητορική .Παρ’ όλα αυτά είναι σαφές πως διάλογος δεν υπάρχει παρά μόνο ανάμεσα σε ίσων δικαιωμάτων συνομιλητές και η τυχόν ρητορική δεινότητα πρέπει να εκφράζεται καλοπροαίρετα και όχι αυταρχικά.

Ακόμα είναι σημαντικό είναι να επισημανθεί ότι μια ανθρώπινη κατάκτηση είναι η ανακάλυψη της γραφής που πολύ αργότερα έδωσε ώθηση στην εξέλιξη της ανθρώπινης ευφυΐας και του πολιτισμού .Με την εφεύρεση της γραφής ο άνθρωπος μπόρεσε να υπερβεί το χώρο , και να νικήσει το χρόνο, διασώζοντας τον λόγο και κάνοντας τον προσιτό σε κάθε σημείο της γης.

Είναι εύκολο να διαπιστώσουμε ότι η ανθρώπινη επικοινωνία και οι διαπροσωπικές σχέσεις δεν αποτελούνται και δομούνται αποκλειστικά από τον προφορικό λόγο. Πολλές φορές ο τόνος κατά την διάρκεια ενός διαλόγου είναι πιο κατανοητός από το περιεχόμενο των λέξεων που χρησιμοποιούνται. Ο άνθρωπος δηλαδή , είναι προικισμένος με την ικανότητα να αντιλαμβάνεται την ατμόσφαιρα που επικρατεί καταλαβαίνοντας την ψυχική διάθεση του συνομιλητή του ,χωρίς απαραίτητα αυτή η διαπίστωση να είναι προϊόν ιδιαίτερης προσπάθειας . Ακόμα, ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων γίνεται δια μέσου της γλώσσας του σώματος λαμβάνοντας υπόψη τα κινητικά και εκφραστικά μηνύματα που μας στέλνουν οι άλλοι. Αλλά σίγουρα, αυτός δεν είναι τρόπος να δημιουργήσουμε μια πρώτη εντύπωση για τον συνομιλητή μας, η οποία είναι καθοριστική για την εξέλιξη της σχέσης, γιατί τα κινησιολογικά γνωρίσματα επηρεάζονται άμεσα από τυχόν φορτισμένη ατμόσφαιρα που προϋπήρξε στο περιβάλλον του συνομιλητή και προέρχεται από εξωγενείς παράγοντες.

Άρα, λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω μας είναι εύκολο να δικαιολογήσουμε τα δεδομένα που λένε πως μόνο το 7% του μηνύματος μεταβιβάζεται με λέξεις. Το 37% της εντύπωσης που σχηματίζουμε για κάποιον εξαρτάται από τον τόνο της φωνής του. Ειδικότερα στο τηλέφωνο, η πρώτη εντύπωση που σχηματίζουμε για κάποιον που έχουμε μαζί του επαφή για πρώτη φορά, εξαρτάται κατά τουλάχιστον 80 % από τον τόνο της φωνής του. Βλέπουμε λοιπόν πως η συνολική εικόνα που παρουσιάζουμε προς τους άλλους είναι το κλειδί για την ανάπτυξη των διαπροσωπικών μας σχέσεων έτσι ώστε να εξυπηρετούν ικανοποιητικά τις κοινωνικές μας ανάγκες.